TUNHMA, TUNHNU KEINI’N KAN TI
1966–1986 (TUNHMA KUM 20 LIAMTA KHA)
March 1, 1966 : Nipui a thaw dawn tan. Thlasik khaw vawt vur pawhin min kiansan ve mek a. St. Paul’s High School, Aizawl-ah pawl sarih ka zir kum a ni a, a thiam theilo ber chu ka ni biklo in ka hria. Chuan le, tu emaw hian, “Vawiin chhun dar 12:00 atangin Curfew a ni dawn,” a rawn ti ta thut mai a, curfew hming ringawt pawh kan hriat vawikhatna a ni a, a awmzia kan han inzawt kual te te a, mahni inlam panin kan tlan haw ta dam dam a. A bak chu in hriat vek kha : RAMBUAI.
Kan chhungkuain Reiek-ah kan tlanchhia a. Ailawng khaw thlen hma Buiman tlang atangin Aizawl khawpui kan han thlir let a, meikhu tur ngun mai leh mei alh sen zuai zuai bak engmah a lang lo. Aizawl khawpui chu meivapah a chang zo ta. Hnuk a ulh, thin a rim, bei a dawng, a hrilhhaithlak. Reiek khua-ah hian chawlhkar khat vel kan cham a, Aizawl lam panin kan in ak chhuak leh ta hnak hnak a. Sipai thupek ni ngei tur a ni, “In tinah flag var zar tur,” an ti a, pawnchhe var kan khai far a, a tlawmngaihthlak duh hle. “Remna kan duh e” tih lam ai mahin “Dawl zawrin kan zawr e” tihna a kawk zawk mahin ka hria.
Chuan le, zanlamah min curfew hnan chho ta tluk tluk mai a. Khawvela curfew rei ber ‘World Record’ kan siam ta hial awm e. Khuahkhirhna hnuaiah hian zalen chakna a lo chhuak rang duh khawp mai a. A hma zawng pawha lengkhawm châk ngai reng reng lo kha lenkhawm châkna thlarau a lo thleng anih pek kha. Zantin khel lova teichhuah a ngai ta tlat mai. Zai lah kan zai tui thei. Khang hunlai atang khan ania “Thil tha kan hmuh ang hi,” tih hla vel ka hriat ve. Kan veng kha a lo kilkhawr deuh bawk a, sipai patrolling pawhin min rawn thleng zing peih vak lo. Curfew e tilo chuan kan free letling phian.
Khang hunlai khan nula rim rual kan la ni lo deuh a, mahse curfew vanga bialnute rim theilo te zawng an lung a lo leng hle ni ngei tur a ni, “Curfew kara suihlunglen” tih hla te hial a lo pianchhuah phah ta a. Rambuai ta chu jail bang zut tawk an indawt ta zut mai a. Pu C.Durthanga “Jail Runthim” hlate chu a hunlaia hla awmze nei leh sak tlanglawn ber pawl a lo ni ta.
Kum sawmli zet a liam ta bawk a, hriatrengna a lo kiam ve telh telh si a, duh angin a kimchang thei tawh lovang. Mahse benga cham reh theilo tlem a zawng tal i han thailang hrâm dawn teh ang. Jim Reeves-a hla thulkhung This World Is Not My Home chuan zoram hmun tin, kil tin a fang a, keini naupang te phei chuan Volunteer (MNF Sipai) ho hla emaw kan ti hman hial. Beatles hla hmasa ho, Love Me Do, All My Loving, Ticket to Ride, etc. te chuan min rawn rûn chho mek bawk.
Khang hunlai khan TV, tape recorder, record player chu sawi loh radio nei pawh kha chhiar tham chauh tak tak an la awm a, company kutchhuak guitar nei pha pawh ui hum lek tak tak an la ni. Thingremzaithei (gramophone) kha a neinung deuh khan an nei a, a battery pawh awm lo, a li pek chawp ngai leh a pin tahhriam chawp ngaite kha a la ni a, Mizo tawnga record awm chhun te pawh lengkhawm zai tlem leh Beram Bo leh Nova Lawngtuk tih vel mai a la ni. Ngaihthlak tur awm chhun a ni bawk a, kan kilbial nileng peih ve tho. Khang gramaphone record te kha a keh hma em em a, thlauh palh a dawl lo hle. Mahse record kehthem kha rul chuk damdawi atan a tha an tih vangin kan roh thei hle. Tak tak ni maw?
AIR, Gauhati, Mizo Programme kha April 1, 1957-ah hawn a ni a, khang hunlai chuan radio nei chhun chu tlem te tak tak an la ni a, inthehlarna hmanrua atan hman tlak a ni meuh lo. Mahse kan zaithiam hmasa te’n radio tlemte hmangin Zoram khawvel an tuam chho tan mek a. Pi Thanthuami’n khuang khat nena a zaituahrem hlate chuan mite hriat a rawn hlawh chho a. Rambuai hma lawka Liverpool tlangval/tleirawl rual, Quarrymen inti mai thin te’n hmingthar invuahin Beatles an rawn inti thar a, khawvel hi an music hmangin an rawn hnehlak a ni ber a. Khata tang khan rimawi-a tuihal khawvel pumpui hi a nghing a ni ber e. Chu Beatles tuifawn (tsunami) chuan Zoram a rawn nghawng thleng a, Elvis Presley leh Beatles hming hre lo fa chu chhiar tham lek tak tak kan ni ang – Zoramah pawh.
Kan hranghluite kha hriatkim an har tawh khawp mai. Sensiari tih hla leh Laikunga tih kha chu ka la hmehbel thiam khawp a, Liansailova leh a pawlte, Ricky L.Rinliana, Roy C.Sangzuala, Jessy Lalrova te kha kan hriat tlanglawn zualte chu an ni ta mai awm e. “Kan Intawhna Lamkawiah (Tleitira Tleitiri)” tih hla Joe Ngurdawla sak ngat phei kha chu kan tunlai music tam tak ai hian a advance fe zawk. Mipa lam hi an tuan a tha deuh ni ngei tur a ni. Khang hunlai khan an lar tam zawk tlatin ka hria.
Hmeichhe lamah chuan Vanhlupuii leh Thantluangi bak kha kan nei vak lova, mi rilru-ah pawh an tlak dan a sang hle in a lang. Anni pahnih hming hre lo chu khang hunlai kher kha chuan pa khaw hawi tawi tak an ni hrim hrim. Tichuan rambuai kum 1966, July 31 khan Aizawl khawpuiah AIR chuan station thar an rawn din ve ta a. Programme hi zanlamah chauh pekchhuah ni mahse mahni tawng ngeia ngaihthlak theih radio station kan kawtchhuaha an han hung ta chu ‘Lung lawm a kim’ kan ti hi a ni ber mai e.
Radio lo chu rimawi lama inhnangfakna dang kan ngah lo nasa mai si a. Record player nei tlemte lahin an keipui sa hauh hlur mai a, keini ang rual tan chuan han beisei chhin ngam chi pawh a ni lo. Chuvangin radio kha a hlu lo thei lo. Siampuii Sailo chuan Mizo hnap maiin khawhar hla leh rual û zawkte lung tileng chi hla a rawn vawrhchhuak a, Zoram dung leh vang, kiltin ah Siampuii hming hre lo fa an awm lovang. Tunlaia Hmar nula Ruotmawi ai hian a lar dan a nep bik miah lovang. Kha’ng hunlai khan zaithiamte chawisanna chang kan la hre lo lehnghal.
Chutah Vanhlupuii nau Vanlalruati chuan Lalsawta hla, “Enga’n Ka Lo Tawn Che” tih chu a rawn lar chhuahpui ta hluai mai a. Kha kha lengzem khawvela thangtharte kan harhchhuahna kawngka niin a lang. Vanlalruati zaithiam dan hi chu a ‘pucca’ thlap mai. Champhai lam chuan ‘ataa zaih’ an ti ngei ang. A lar pawh a lar reiin a tlo kher mai. A ni anga zaithiam hi an piang leh thei tawh lovang e tih khawp hial turin a ni kha chu a ‘sial’ a ni ber mai.
Mipa lamah Reiek khaw tlangval kawm nuam leh phawk Ngurliana Sailo chuan a ‘Darbiahnemi’ hmangin Zorimawi khawvel chu a rawn chhekarbawm leh ta a. Ani pawh hi, “Hei zet hi chu a aia zaithiam an piang leh thei tawh lovang,” kan lo ti leh hman pek a. A hunlai na na na kha chuan Ngurliana kha lar vet vet tak a ni. A hlate kha kan lo kurpui ve thei nasa. A aw ki kha a sang a, kan mipa zaithiam hmasa te kha chu aw lian leh aw tha hluah hluah chi deuh vek an ni a, khatia aw ki sang vah maia style thar a rawn siam khan Ngurliana kha a vawrhsang hle niin a lang.
A hunlai na na na chuan Remsangpuii’n ‘Fur khawthiang’ a sak khan min la hneh deuh berin ka hria. A aw no leh sexy zet mai kha a hmangthiam a, hla thlan hun a luah hnemin thlangtu pawh an thahnem thei na ngiang. A hnu-a ‘Sangpui Ka Ti Che Kohduat Nan’ te pawh khan hlathlan hun a luah zing malh malh hle. Khang hla kha Sanglianthanga te hian tingtang an perhsak ta tlatin ka hria. Ka hre dik ang chu maw!
Zorimawi khawvela bung thar min hlangkaitu pakhat chu Hnamte unau ho kha an ni chiang mai. Lalremsanga Hnamte leh a naute (Lalthangliana leh Zirkunga @ Zira Hnamte) te chuan Mizo Music thar, Style thar an rawn siam chhuak a, an Hnamte pui Zirsangzela Hnamte leh Ramhluna Hnamte te ho nen Shillong tlang atangin zoram hi an rawn chhoh thlir a, thangthar hla mawi zet zet an rawn phuhchhuak ta zung zung mai a. Kha’ng hunlaia Shillong-a lehkhazir a awm mek Thingsai khaw nula Lalsangzuali Sailo chu Zorimawi khawvela hming dai leh ngai tawh lo turin an rawn vawrhchhuak ta nawlh mai le. Khatih hunlai kha Vanlalruati lar vanglai a ni a, Ruati û, U Vanchhinga ngei pawhin Theatre Hall (tuna Vana Pa Hall) kawtah hian min pawt ding a, “Ruati aia zaithiam Lalsangzuali Sailo zai hi i ngaithla ve tawh em?” tiin min zawt hial a sin.
Keipawh kha’ng hunlai kha rimawi khawvela ka intah luh tan lai vel niin ka hria. Lalremsanga (Hnamte) leh a pawl te’n 500 miles dungzuia an hla siam ‘Hmangaihna’ te kha a kel rel a kel rawlin kan thian zahovin kan thlek pui ve bawng bawng thin anih kha.
Aizawla AIR a rawn inbun ngheh ve takah chuan zaithiam pawh kan ngah sawt hle. Bakah Shilllonga lehkhazir a awm leh Shillong tlanga khawsa nghet ho khan zai leh rimawi kha an intihhmuh a, Zoram lama kan neih ve ngai reng reng loh Thalfavang Kût te huaihawtin zai leh rimawia inelna chi hrang hrang an lo siam tawh thin a. Kha’ng khan nasa takin Zorimawi khawvel hi hma a sawn tir chiang mai.
Chhuihthangvala tia kan hriat lar zawk mah Lalnunmawia (Valte-a) aw tliang tham mawi tak chuan Zoram dung leh vang a rawn nghawr nghing a, C.Lalrinmawia aw lian leh pa zet mai chuan thalai rual thinlai mu hnu a rawn kai tho takzet a. Liandailova Chhangte chu a hre lo fa an awm ta lo. Hmeichhe lam pawh an duai bik lo, Lalhlimpuii, Vangsangkimi, Vanlalhmangaihi, Saizikpuii Sailo, Laltlanthangi Pachuau, Lalneihthangi, Zothanpuii te ho chuan hla thlan hun an luah zing malh malh kher mai. Tunlai angin duh duh huna hmehchhuah theih Demand Channel a la awm ve hek lo, radio-a hla thlan hun nghakin radio nei inah a hun leh a darkar nghakin kan thu thap thin.
Music instrument lamah pawh kan thang nasa. Tunhma chuan guitar thiam sawi tur an tlem hle. Chhim lamah Saikhuma chu Sai-Guitara tia hriat lar anih laiin hmar lamah R.Sangzuala chu Sang-Guitar-a an lo ti mek bawk a. Tih tak takah chuan electric guitar kan hmelhriatna pawh khuarei a la ni hlei nem. Company kutchhuak pick-up te hmuh phakah an awm loh miau avangin magnet leh copper coil kan zawng khawm a, kan hlum char char a, guitar pick-up changkang vak lo chu kan chhuah ve mai zel zawng anih kha. India siam electric guitar lo thleng hmasa pawl chu Reynolds Company siam kha a ni ta mai awm e.
Phai lam band tha te paw’n min rawn tlawh ve ta zauh zauh a, ka la hriat chian te zingah chuan Pu Rosangliana pawlte, Agents ho khan Theatre Hall-ah show an rawn nei a, kan ngaisang bon top! Joseph Zokunga’n bass guitar hruipui a pawh zoh zoh lai mitthla-ah a la cham fo. Anni hi Mizo tlangval hlang an ni bawk a, an thiam kan ti mai pawh a nilo, an mak kan ti a ni ber mai. Chutah Makuri (Rebecca Saimawii) pa Bing Crosby leh a pawlte The Fentones an rawn chhuak leh a, an ni hi India pum huap Simla Beat Contest-a lawmman pakhatna dawngtu an ni bawk a, kan ngaisang leh rem rem khawp mai. Ob-la-di, Ob-la-da leh Sugar Sugar an sak chu ka la hrechiang. An guitarist Sherlock Giri a ni tih pawh ka la by-heart ve vang mai. Khami tuma an vocalist in tambourine a hman kha ka hmuh vawi khatna.
A hma lehzual tawhah khan The Beginners te leh The Flamingoes band ten an lo indin tawh thinin an sawi a, mahse anni khan hnuhma an ngah tehchiam lo ni ngei tur a ni, thawm an neih zui vak lo. Khatia ram pawn lam band te’n min rawn tlawh phur tak zeuh zeuhah chuan local band te an rawn ding chho ve tan tak tak a. Chaltlang atangin Lalkunga te, Sanga te hovin Samtlang Dingdi (SDD) an rawn din a, anni hi Er. K.Thangzuala (ex-minister) thlazar hnuaia ding an ni ta in ka hria. CCR hla hmasa ho kha an sa tlangpui. Anmahni an hmeltha tlang bawk a, an hunlai khan an lar vet vet hle.
Kan local band hmasa te zinga lar ziktluak ta ber chu JB-a, Saichhunga, Engzuala leh PB Liantluanga te band din Young Generation kha an ni. JB-a kha rimawi mai bakah literature lamah a lo ril zek a. Rock Edict No. 13 hla a phuah te phei kha chu Indian History ruih mai a, pui tak a ni. Cover song bakah JB-a irawm chhuak sap hla nalh tak tak an sa hnem hle. A hnu daiha JB-a min hrilh leh danin kha band-ah khan ka lo tel ve teuh hle a ni awm e. Anni pawh band member te an inthlak zauh zauh. Crimson Dust intih chang an nei a, Exodus pawh an invuahin ka hria.
Chu’ng hunlai chuan mi pakhat thalaite activities a tui em em mai a awm a, a hming chu Pu R.L.Thanzawna a ni. Amah hrechiangtu leh ngainatu te chuan Pu Zawnte-a an ti theuh a. Mizoramin UT Sawrkarna kan neih a Sawrkar department hrang hrang remfel a lo nih khan Pu Zawnte-a hian Information, Public Relations & Tourism department-ah Director nihna a chelh a. Ani ho hian alawm Beat Contest chu an huaihawt thin. Khatia Pu Zawnte-a hova Beat Contest an han huaihawt zauh zauh takah chuan zaithiam thar leh band thar an rawn inlar ta sup sup a.
AR Cinema Hall-a Beat Contest an huaihawt tum ngat phei kha chu bon tak a ni. Lammual kotlang zawng zawng hi mipuiin an khat a. Vanhlupuii te unau The Vans ho khan boruak an siam nasa ber mai. An drummer lah kha drummer lar Saithangpuia a ni a, drum solo a’n bei tak tak mai chu sawh a bawl hi a ni berin ka hria. Beat Contest khan rimawi khawvelah hma min sawn tir nasa hle in a lang. Khang hunlaia kan local band te kha an hming a nalh thei nasa. Diamond Cross, Don’s Waving Beat, Flaming Splinters, Generation Express, etc. te vel ni ta in ka hria.
Kha’ng hunlai khan thalaite khan guitar chu an perh ve thei mai, mahse duhthusama khuang han vaw mai thei kha kan tlachham deuh niin a lang. Peter C.Lalrinmawia leh Nghilhlova te kha kan chhuanvawr ber pawl an ni. Peter-a han sawi takah chuan James B.Ralte (guitar) leh Valzote-a (bass) te nena an band Three Men Wizard (Rock Wizard) te kha band tha ber pawl an tling. Mahni-a live concert huaihawt ngam ngat kha an ni ve a. An concert siam tawh chu ‘Sold Out’ a ni deuh zel. Khang hunlai khan music track hmanga concert siam te a awm ve ngai lova, a bungbawr a bungbawrin inputchhuah a ngai a, music track te la awm ve ngailo. Hlu bik veng veng tak a ni. Concert siamtu te kha hah pawh an hah thin ngawt mai. Tunlai chuan CD 3/4 an ak zeuh a, a zo der.
Tlem tlema Zorimawi Khawvela hma kan sawn bek bek laiin khawchhak lam atangin Zorimawi Khawvel chu min rawn hnehlak ta thut mai a. Zodi leh Vulmawi an rawn chim thla. T.Zorampela, Butta, Lalruanga, Lalhlunmawii, Lalenkawli te hming chu Zorimawi kalhkimtu an ni ta der mai. C.Luri’n-a Tlaitla Eng album Rangoon-a a han siamte chu a recording a that bik em avangin a copy kan inchuh luih luih mai chu a nih kha.
Tunhnu hian Vulmawi hla hlui ho kha ka ngaithla zauh zauh a, kan tunlai music hian an ne pawh kan la ek pha lo kher mai. Hmanrua te a tha tawh a, kutthlak te a mawi hle zawk a. Mahse music kalphung leh a melody hrim hrimah kan tunlai music hi ka la dah hniam zawk fo mai. Tunhma chuan Jeetei Recording Studio kha kan recording studio neih hmasak pawl a ni mai a, kha studio atang khan RTC Lalduhawmi te, R.Vanlalnghaki te, Sailothangi Sailo te, Peter C.Lalrinmawia te khan an album hmasa ho kha an siam a, chutah Valtea’n pui tham deuh takin hmanraw changtlung zawk nen Otto Recording Studio a rawn siam a, musician tha ber ber nen kan ziaawm chho ta hle a. Tunah ngat phei chuan Aizawl khawpui mai bakah district headquarters tinah recording studio changtlung tawk kan bun ta fer fur mai. A lawmawm e.
Kan sawi ta nual a, sawi awm tak sawi hmaih pawh a tam ang tih a lang reng. Kum 1966-1986 chhung hi Zorimawi khawvelah chuan upa ho sawi dan takah ‘Thing leh Mau Innawhlai’ a ni a, awm lo ata awma kan insiam chhoh a pawimawhzia kan hmuh chhoh lai vel a ni a, hnam dangte el pha tur chuan kawng thui tak zawh kan la ngai a ni tih te pawh kan hmuhchhuah ruau ruau hunlai kha a ni. Kum 1969 August thla-a Woodstock, New York hmuna hippies leh musician nuai nga rual zet pungkhawmin 3-days Music, Peace and Love Festival in a nghawng chhuah te pawh a ni ve nawk mahna.
1966–1986 (TUNHMA KUM 20 LIAMTA KHA)
March 1, 1966 : Nipui a thaw dawn tan. Thlasik khaw vawt vur pawhin min kiansan ve mek a. St. Paul’s High School, Aizawl-ah pawl sarih ka zir kum a ni a, a thiam theilo ber chu ka ni biklo in ka hria. Chuan le, tu emaw hian, “Vawiin chhun dar 12:00 atangin Curfew a ni dawn,” a rawn ti ta thut mai a, curfew hming ringawt pawh kan hriat vawikhatna a ni a, a awmzia kan han inzawt kual te te a, mahni inlam panin kan tlan haw ta dam dam a. A bak chu in hriat vek kha : RAMBUAI.
Kan chhungkuain Reiek-ah kan tlanchhia a. Ailawng khaw thlen hma Buiman tlang atangin Aizawl khawpui kan han thlir let a, meikhu tur ngun mai leh mei alh sen zuai zuai bak engmah a lang lo. Aizawl khawpui chu meivapah a chang zo ta. Hnuk a ulh, thin a rim, bei a dawng, a hrilhhaithlak. Reiek khua-ah hian chawlhkar khat vel kan cham a, Aizawl lam panin kan in ak chhuak leh ta hnak hnak a. Sipai thupek ni ngei tur a ni, “In tinah flag var zar tur,” an ti a, pawnchhe var kan khai far a, a tlawmngaihthlak duh hle. “Remna kan duh e” tih lam ai mahin “Dawl zawrin kan zawr e” tihna a kawk zawk mahin ka hria.
Chuan le, zanlamah min curfew hnan chho ta tluk tluk mai a. Khawvela curfew rei ber ‘World Record’ kan siam ta hial awm e. Khuahkhirhna hnuaiah hian zalen chakna a lo chhuak rang duh khawp mai a. A hma zawng pawha lengkhawm châk ngai reng reng lo kha lenkhawm châkna thlarau a lo thleng anih pek kha. Zantin khel lova teichhuah a ngai ta tlat mai. Zai lah kan zai tui thei. Khang hunlai atang khan ania “Thil tha kan hmuh ang hi,” tih hla vel ka hriat ve. Kan veng kha a lo kilkhawr deuh bawk a, sipai patrolling pawhin min rawn thleng zing peih vak lo. Curfew e tilo chuan kan free letling phian.
Khang hunlai khan nula rim rual kan la ni lo deuh a, mahse curfew vanga bialnute rim theilo te zawng an lung a lo leng hle ni ngei tur a ni, “Curfew kara suihlunglen” tih hla te hial a lo pianchhuah phah ta a. Rambuai ta chu jail bang zut tawk an indawt ta zut mai a. Pu C.Durthanga “Jail Runthim” hlate chu a hunlaia hla awmze nei leh sak tlanglawn ber pawl a lo ni ta.
Kum sawmli zet a liam ta bawk a, hriatrengna a lo kiam ve telh telh si a, duh angin a kimchang thei tawh lovang. Mahse benga cham reh theilo tlem a zawng tal i han thailang hrâm dawn teh ang. Jim Reeves-a hla thulkhung This World Is Not My Home chuan zoram hmun tin, kil tin a fang a, keini naupang te phei chuan Volunteer (MNF Sipai) ho hla emaw kan ti hman hial. Beatles hla hmasa ho, Love Me Do, All My Loving, Ticket to Ride, etc. te chuan min rawn rûn chho mek bawk.
Khang hunlai khan TV, tape recorder, record player chu sawi loh radio nei pawh kha chhiar tham chauh tak tak an la awm a, company kutchhuak guitar nei pha pawh ui hum lek tak tak an la ni. Thingremzaithei (gramophone) kha a neinung deuh khan an nei a, a battery pawh awm lo, a li pek chawp ngai leh a pin tahhriam chawp ngaite kha a la ni a, Mizo tawnga record awm chhun te pawh lengkhawm zai tlem leh Beram Bo leh Nova Lawngtuk tih vel mai a la ni. Ngaihthlak tur awm chhun a ni bawk a, kan kilbial nileng peih ve tho. Khang gramaphone record te kha a keh hma em em a, thlauh palh a dawl lo hle. Mahse record kehthem kha rul chuk damdawi atan a tha an tih vangin kan roh thei hle. Tak tak ni maw?
AIR, Gauhati, Mizo Programme kha April 1, 1957-ah hawn a ni a, khang hunlai chuan radio nei chhun chu tlem te tak tak an la ni a, inthehlarna hmanrua atan hman tlak a ni meuh lo. Mahse kan zaithiam hmasa te’n radio tlemte hmangin Zoram khawvel an tuam chho tan mek a. Pi Thanthuami’n khuang khat nena a zaituahrem hlate chuan mite hriat a rawn hlawh chho a. Rambuai hma lawka Liverpool tlangval/tleirawl rual, Quarrymen inti mai thin te’n hmingthar invuahin Beatles an rawn inti thar a, khawvel hi an music hmangin an rawn hnehlak a ni ber a. Khata tang khan rimawi-a tuihal khawvel pumpui hi a nghing a ni ber e. Chu Beatles tuifawn (tsunami) chuan Zoram a rawn nghawng thleng a, Elvis Presley leh Beatles hming hre lo fa chu chhiar tham lek tak tak kan ni ang – Zoramah pawh.
Kan hranghluite kha hriatkim an har tawh khawp mai. Sensiari tih hla leh Laikunga tih kha chu ka la hmehbel thiam khawp a, Liansailova leh a pawlte, Ricky L.Rinliana, Roy C.Sangzuala, Jessy Lalrova te kha kan hriat tlanglawn zualte chu an ni ta mai awm e. “Kan Intawhna Lamkawiah (Tleitira Tleitiri)” tih hla Joe Ngurdawla sak ngat phei kha chu kan tunlai music tam tak ai hian a advance fe zawk. Mipa lam hi an tuan a tha deuh ni ngei tur a ni. Khang hunlai khan an lar tam zawk tlatin ka hria.
Hmeichhe lamah chuan Vanhlupuii leh Thantluangi bak kha kan nei vak lova, mi rilru-ah pawh an tlak dan a sang hle in a lang. Anni pahnih hming hre lo chu khang hunlai kher kha chuan pa khaw hawi tawi tak an ni hrim hrim. Tichuan rambuai kum 1966, July 31 khan Aizawl khawpuiah AIR chuan station thar an rawn din ve ta a. Programme hi zanlamah chauh pekchhuah ni mahse mahni tawng ngeia ngaihthlak theih radio station kan kawtchhuaha an han hung ta chu ‘Lung lawm a kim’ kan ti hi a ni ber mai e.
Radio lo chu rimawi lama inhnangfakna dang kan ngah lo nasa mai si a. Record player nei tlemte lahin an keipui sa hauh hlur mai a, keini ang rual tan chuan han beisei chhin ngam chi pawh a ni lo. Chuvangin radio kha a hlu lo thei lo. Siampuii Sailo chuan Mizo hnap maiin khawhar hla leh rual û zawkte lung tileng chi hla a rawn vawrhchhuak a, Zoram dung leh vang, kiltin ah Siampuii hming hre lo fa an awm lovang. Tunlaia Hmar nula Ruotmawi ai hian a lar dan a nep bik miah lovang. Kha’ng hunlai khan zaithiamte chawisanna chang kan la hre lo lehnghal.
Chutah Vanhlupuii nau Vanlalruati chuan Lalsawta hla, “Enga’n Ka Lo Tawn Che” tih chu a rawn lar chhuahpui ta hluai mai a. Kha kha lengzem khawvela thangtharte kan harhchhuahna kawngka niin a lang. Vanlalruati zaithiam dan hi chu a ‘pucca’ thlap mai. Champhai lam chuan ‘ataa zaih’ an ti ngei ang. A lar pawh a lar reiin a tlo kher mai. A ni anga zaithiam hi an piang leh thei tawh lovang e tih khawp hial turin a ni kha chu a ‘sial’ a ni ber mai.
Mipa lamah Reiek khaw tlangval kawm nuam leh phawk Ngurliana Sailo chuan a ‘Darbiahnemi’ hmangin Zorimawi khawvel chu a rawn chhekarbawm leh ta a. Ani pawh hi, “Hei zet hi chu a aia zaithiam an piang leh thei tawh lovang,” kan lo ti leh hman pek a. A hunlai na na na kha chuan Ngurliana kha lar vet vet tak a ni. A hlate kha kan lo kurpui ve thei nasa. A aw ki kha a sang a, kan mipa zaithiam hmasa te kha chu aw lian leh aw tha hluah hluah chi deuh vek an ni a, khatia aw ki sang vah maia style thar a rawn siam khan Ngurliana kha a vawrhsang hle niin a lang.
A hunlai na na na chuan Remsangpuii’n ‘Fur khawthiang’ a sak khan min la hneh deuh berin ka hria. A aw no leh sexy zet mai kha a hmangthiam a, hla thlan hun a luah hnemin thlangtu pawh an thahnem thei na ngiang. A hnu-a ‘Sangpui Ka Ti Che Kohduat Nan’ te pawh khan hlathlan hun a luah zing malh malh hle. Khang hla kha Sanglianthanga te hian tingtang an perhsak ta tlatin ka hria. Ka hre dik ang chu maw!
Zorimawi khawvela bung thar min hlangkaitu pakhat chu Hnamte unau ho kha an ni chiang mai. Lalremsanga Hnamte leh a naute (Lalthangliana leh Zirkunga @ Zira Hnamte) te chuan Mizo Music thar, Style thar an rawn siam chhuak a, an Hnamte pui Zirsangzela Hnamte leh Ramhluna Hnamte te ho nen Shillong tlang atangin zoram hi an rawn chhoh thlir a, thangthar hla mawi zet zet an rawn phuhchhuak ta zung zung mai a. Kha’ng hunlaia Shillong-a lehkhazir a awm mek Thingsai khaw nula Lalsangzuali Sailo chu Zorimawi khawvela hming dai leh ngai tawh lo turin an rawn vawrhchhuak ta nawlh mai le. Khatih hunlai kha Vanlalruati lar vanglai a ni a, Ruati û, U Vanchhinga ngei pawhin Theatre Hall (tuna Vana Pa Hall) kawtah hian min pawt ding a, “Ruati aia zaithiam Lalsangzuali Sailo zai hi i ngaithla ve tawh em?” tiin min zawt hial a sin.
Keipawh kha’ng hunlai kha rimawi khawvela ka intah luh tan lai vel niin ka hria. Lalremsanga (Hnamte) leh a pawl te’n 500 miles dungzuia an hla siam ‘Hmangaihna’ te kha a kel rel a kel rawlin kan thian zahovin kan thlek pui ve bawng bawng thin anih kha.
Aizawla AIR a rawn inbun ngheh ve takah chuan zaithiam pawh kan ngah sawt hle. Bakah Shilllonga lehkhazir a awm leh Shillong tlanga khawsa nghet ho khan zai leh rimawi kha an intihhmuh a, Zoram lama kan neih ve ngai reng reng loh Thalfavang Kût te huaihawtin zai leh rimawia inelna chi hrang hrang an lo siam tawh thin a. Kha’ng khan nasa takin Zorimawi khawvel hi hma a sawn tir chiang mai.
Chhuihthangvala tia kan hriat lar zawk mah Lalnunmawia (Valte-a) aw tliang tham mawi tak chuan Zoram dung leh vang a rawn nghawr nghing a, C.Lalrinmawia aw lian leh pa zet mai chuan thalai rual thinlai mu hnu a rawn kai tho takzet a. Liandailova Chhangte chu a hre lo fa an awm ta lo. Hmeichhe lam pawh an duai bik lo, Lalhlimpuii, Vangsangkimi, Vanlalhmangaihi, Saizikpuii Sailo, Laltlanthangi Pachuau, Lalneihthangi, Zothanpuii te ho chuan hla thlan hun an luah zing malh malh kher mai. Tunlai angin duh duh huna hmehchhuah theih Demand Channel a la awm ve hek lo, radio-a hla thlan hun nghakin radio nei inah a hun leh a darkar nghakin kan thu thap thin.
Music instrument lamah pawh kan thang nasa. Tunhma chuan guitar thiam sawi tur an tlem hle. Chhim lamah Saikhuma chu Sai-Guitara tia hriat lar anih laiin hmar lamah R.Sangzuala chu Sang-Guitar-a an lo ti mek bawk a. Tih tak takah chuan electric guitar kan hmelhriatna pawh khuarei a la ni hlei nem. Company kutchhuak pick-up te hmuh phakah an awm loh miau avangin magnet leh copper coil kan zawng khawm a, kan hlum char char a, guitar pick-up changkang vak lo chu kan chhuah ve mai zel zawng anih kha. India siam electric guitar lo thleng hmasa pawl chu Reynolds Company siam kha a ni ta mai awm e.
Phai lam band tha te paw’n min rawn tlawh ve ta zauh zauh a, ka la hriat chian te zingah chuan Pu Rosangliana pawlte, Agents ho khan Theatre Hall-ah show an rawn nei a, kan ngaisang bon top! Joseph Zokunga’n bass guitar hruipui a pawh zoh zoh lai mitthla-ah a la cham fo. Anni hi Mizo tlangval hlang an ni bawk a, an thiam kan ti mai pawh a nilo, an mak kan ti a ni ber mai. Chutah Makuri (Rebecca Saimawii) pa Bing Crosby leh a pawlte The Fentones an rawn chhuak leh a, an ni hi India pum huap Simla Beat Contest-a lawmman pakhatna dawngtu an ni bawk a, kan ngaisang leh rem rem khawp mai. Ob-la-di, Ob-la-da leh Sugar Sugar an sak chu ka la hrechiang. An guitarist Sherlock Giri a ni tih pawh ka la by-heart ve vang mai. Khami tuma an vocalist in tambourine a hman kha ka hmuh vawi khatna.
A hma lehzual tawhah khan The Beginners te leh The Flamingoes band ten an lo indin tawh thinin an sawi a, mahse anni khan hnuhma an ngah tehchiam lo ni ngei tur a ni, thawm an neih zui vak lo. Khatia ram pawn lam band te’n min rawn tlawh phur tak zeuh zeuhah chuan local band te an rawn ding chho ve tan tak tak a. Chaltlang atangin Lalkunga te, Sanga te hovin Samtlang Dingdi (SDD) an rawn din a, anni hi Er. K.Thangzuala (ex-minister) thlazar hnuaia ding an ni ta in ka hria. CCR hla hmasa ho kha an sa tlangpui. Anmahni an hmeltha tlang bawk a, an hunlai khan an lar vet vet hle.
Kan local band hmasa te zinga lar ziktluak ta ber chu JB-a, Saichhunga, Engzuala leh PB Liantluanga te band din Young Generation kha an ni. JB-a kha rimawi mai bakah literature lamah a lo ril zek a. Rock Edict No. 13 hla a phuah te phei kha chu Indian History ruih mai a, pui tak a ni. Cover song bakah JB-a irawm chhuak sap hla nalh tak tak an sa hnem hle. A hnu daiha JB-a min hrilh leh danin kha band-ah khan ka lo tel ve teuh hle a ni awm e. Anni pawh band member te an inthlak zauh zauh. Crimson Dust intih chang an nei a, Exodus pawh an invuahin ka hria.
Chu’ng hunlai chuan mi pakhat thalaite activities a tui em em mai a awm a, a hming chu Pu R.L.Thanzawna a ni. Amah hrechiangtu leh ngainatu te chuan Pu Zawnte-a an ti theuh a. Mizoramin UT Sawrkarna kan neih a Sawrkar department hrang hrang remfel a lo nih khan Pu Zawnte-a hian Information, Public Relations & Tourism department-ah Director nihna a chelh a. Ani ho hian alawm Beat Contest chu an huaihawt thin. Khatia Pu Zawnte-a hova Beat Contest an han huaihawt zauh zauh takah chuan zaithiam thar leh band thar an rawn inlar ta sup sup a.
AR Cinema Hall-a Beat Contest an huaihawt tum ngat phei kha chu bon tak a ni. Lammual kotlang zawng zawng hi mipuiin an khat a. Vanhlupuii te unau The Vans ho khan boruak an siam nasa ber mai. An drummer lah kha drummer lar Saithangpuia a ni a, drum solo a’n bei tak tak mai chu sawh a bawl hi a ni berin ka hria. Beat Contest khan rimawi khawvelah hma min sawn tir nasa hle in a lang. Khang hunlaia kan local band te kha an hming a nalh thei nasa. Diamond Cross, Don’s Waving Beat, Flaming Splinters, Generation Express, etc. te vel ni ta in ka hria.
Kha’ng hunlai khan thalaite khan guitar chu an perh ve thei mai, mahse duhthusama khuang han vaw mai thei kha kan tlachham deuh niin a lang. Peter C.Lalrinmawia leh Nghilhlova te kha kan chhuanvawr ber pawl an ni. Peter-a han sawi takah chuan James B.Ralte (guitar) leh Valzote-a (bass) te nena an band Three Men Wizard (Rock Wizard) te kha band tha ber pawl an tling. Mahni-a live concert huaihawt ngam ngat kha an ni ve a. An concert siam tawh chu ‘Sold Out’ a ni deuh zel. Khang hunlai khan music track hmanga concert siam te a awm ve ngai lova, a bungbawr a bungbawrin inputchhuah a ngai a, music track te la awm ve ngailo. Hlu bik veng veng tak a ni. Concert siamtu te kha hah pawh an hah thin ngawt mai. Tunlai chuan CD 3/4 an ak zeuh a, a zo der.
Tlem tlema Zorimawi Khawvela hma kan sawn bek bek laiin khawchhak lam atangin Zorimawi Khawvel chu min rawn hnehlak ta thut mai a. Zodi leh Vulmawi an rawn chim thla. T.Zorampela, Butta, Lalruanga, Lalhlunmawii, Lalenkawli te hming chu Zorimawi kalhkimtu an ni ta der mai. C.Luri’n-a Tlaitla Eng album Rangoon-a a han siamte chu a recording a that bik em avangin a copy kan inchuh luih luih mai chu a nih kha.
Tunhnu hian Vulmawi hla hlui ho kha ka ngaithla zauh zauh a, kan tunlai music hian an ne pawh kan la ek pha lo kher mai. Hmanrua te a tha tawh a, kutthlak te a mawi hle zawk a. Mahse music kalphung leh a melody hrim hrimah kan tunlai music hi ka la dah hniam zawk fo mai. Tunhma chuan Jeetei Recording Studio kha kan recording studio neih hmasak pawl a ni mai a, kha studio atang khan RTC Lalduhawmi te, R.Vanlalnghaki te, Sailothangi Sailo te, Peter C.Lalrinmawia te khan an album hmasa ho kha an siam a, chutah Valtea’n pui tham deuh takin hmanraw changtlung zawk nen Otto Recording Studio a rawn siam a, musician tha ber ber nen kan ziaawm chho ta hle a. Tunah ngat phei chuan Aizawl khawpui mai bakah district headquarters tinah recording studio changtlung tawk kan bun ta fer fur mai. A lawmawm e.
Kan sawi ta nual a, sawi awm tak sawi hmaih pawh a tam ang tih a lang reng. Kum 1966-1986 chhung hi Zorimawi khawvelah chuan upa ho sawi dan takah ‘Thing leh Mau Innawhlai’ a ni a, awm lo ata awma kan insiam chhoh a pawimawhzia kan hmuh chhoh lai vel a ni a, hnam dangte el pha tur chuan kawng thui tak zawh kan la ngai a ni tih te pawh kan hmuhchhuah ruau ruau hunlai kha a ni. Kum 1969 August thla-a Woodstock, New York hmuna hippies leh musician nuai nga rual zet pungkhawmin 3-days Music, Peace and Love Festival in a nghawng chhuah te pawh a ni ve nawk mahna.