Saturday, September 18, 2010

THALAITE LEH INFORMATION TECHNOLOGY
II Timothea 4 : 3 - 5

Zirtirna dik an ngaih peih loh hun a la thleng dawn si, an bengte a zat avangin thawnthu lam panin an peng tawh ang.

,

THUHMAHRUAI

Kum sawmhnih lek kalta a thih tawhte kha lo tho leh ta se, Mizo nun a mak an tih ber tur chu thalai nun danglam ta lutuk hi a nih a rinawm. Tunlai Mizo thalaite nun danglam tawh dan chu an inchei duh dan, an ngaihsan zawng, an thil tuipui leh nuam an tih zawng, an mit leh bengin mawi a tih leh an hlimpui tak thilte hian a hrilhfiah hle in a lang. Hetiang taka thalaite nun chak taka rawn sâwi danglamtu langsar tak chu, Information Technology (I.T) hmasawnna hi a ni. I.T hmasawnna-in chak taka Khawvel a tih danglam mek hi mi thenkhat chuan, ‘ Industrial Revolution Pahnihna a thleng ta a ni’, an ti hial a ni. Rinphak baka hmawsawnna leh hriatna pung mek hi Bible chhiar thinte tan chuan a mak hran lo, Khawvela hun lo thleng tur Bible-in a sawi lâwk kha a ni (II Tim. 4:4). Kum 2600 vel daih tawh khan Daniela hnenah Pathianin a lo hrilh lâwk tawh a ni. “Mahse, nang aw Daniel, thu chu thup la, lehkhabu chu char tlat rawh, tawpna thlengin mi tam tak an tlan vel ang a, hriatna a pung dawn a ni” (Dan.12:4). Hriatna pung, I.T hmasawnna hi khawvel-in a mamawhin a tangkai hle. Mahse, kan hriat reng tur chu hun hnuhnung (Tawpna) chhinchhiahna (Sign) a ni.

Heti taka thalaite nun a khawih pawh hi a mak hran lo. Paula’n Timothea hnenah - Zirtirna dik an ngaih peih lo hun, an bengte a zat avangin Thawnthu lam pan a an pên hun tur a sawi kha a lo thleng ta a nih hi (II Timothea 4 :3-5).

Hetiang ang hun a ringtute awm dan tur Paul’n a sawite kha hre reng chungin I.T khawvelin Thalaite nun a nghawng dan te i lo bih chiang teh ang.

1. I.T ( INFORMATION TECHNOLOGY) hi eng nge ni? : Sap tawng I.T tih chu, ‘Thil inhrilh hriatna atana tangkai tur hmanraw changkang siam leh hmanna’ tiin tawite-in a sawi theih ang a. Thil thar kan hriat belh leh midangte hnena kan hriattir theihna tur hmanraw tangkai zawng a huam thei awm e. Tunlai khawvelah chuan Computer thiamna hmanga Information dawnte, chin fel te, dahkhawlte leh semdarh te hi thil pawimawh tak a lo nih tak avangin, he hmanraw hmanga Information hnathawh zawng zawng hi I.T chhungah an dah vek a ni.

Kan chenna khawvel leh thengreng (universe) zau taka thil thleng engpawh hriattirna min pe a, min ti bengvartu hmanraw (khawl) chi hrang hrang, Radio, Cinema, Televesion, Video Text, Fax-te pawh a huam thei vek a ni.
a) Computer : Mizoten ‘khawl thluak nei’ kan tih mai, Computer bul tanna ni turin Franch Mathematician, Sciectist leh Philosopher ni bawk, Blaise Pascal chuan 1642 ah automatic Caculator a hmuchhuak a. Computer anga hman theih tur a Mathematician ropui tak tak tan an sawngbawl hnu-ah Kum 1888-ah Herman Hollerith (American) chuan USA chhiarpui (census) result siam a hman theih turin a duang chhuak ta a ni.

Mimal hnen a Computer hralh chhuah tan kum chu 1975 a ni a, hemi kum vek hian zirlai Bill Gates leh Paul Allen te chuan microsoft Corporation dinin Computer Programme chi hrang hrang an duang chhuak a, chuta tang chuan Computer chuan chak takin hma a sawn chho ta a, keini ram kilkhawra awmte pawhin Inchhungah kan hung ve ta fur a, Internet, Chat, Cyber Cafe, E-Mail tihte chu ti ti nan kan lo hmang ve ta der mai a nih hi.
b) Internet : USA leh USSR Cold war an inep reng lai, 1960 chho lai vel khan USA chuan Sipaite inbiak pawhna tha leh scientific research atan a tangkai tur, nuclear war pawh lo chhuak sela a tihchhiat mai lohna tur neih a rawt a. Chuta tang chuan ARPA (Advance Research Project Agency) a lo piang chhuak a, chu chuan Computer hmanga inthlunzawmna ARPA - NET a hring chhuak ta a ni. A tirah chuan Government Fund atanga sum sen vek a ni a, USSR a lo tluk chhiat tak hnu-ah khan, chu Project Funding chu Sorkar-in titawpin mipui tan a hawng ta a. Chuta tang chuan Computer inthlunzawmna, Computer net-work chu a lo darhzau ta zel a, khawvel hmun hrang hrang a deng chhuak a. Tun a Internet kan tih hi a lo ni ta a ni.

c) Chat : Internet Talk System chu siam tha chho zelin 1988-ah Finn Student Jarkko Oikarinen chuan IRC (Internet Relay Chat) system a duang chhuak ta a. He thil hmang hian Internet Server-te thlunzawmin, khawvel hmun hrang hrang a awm mi sang tam tak chu a rualin a inbiak theih ta a ni. Entirnan : In lianpui, room lianpui-ah mi tam tak inbe ta mur mur se la, chungho chu an inbiakna subject a zirin thu hrang theuh ni ta bawk sela, chu inbiakna room chu khawvel tiat hi ni se, hnam hrang hrang awm huai huai bawk sela, chutiang chu ‘Chat’ chu a ni.

d) Cyber Cafe : Internet Connection nei Computer tam tak hunna, E-Mail, Chatting etc. man chawia tih theihna dawr a ni (Darkar khat-ah Rs. 30/- chawi a ni tlangpui) Aizawl-ah chuan Pool Parlour nen a awm kawp thluah bawk.

2. Thalaite leh Internet : Internet hi Mizoramah kum 1999 atang khan kan nei ve tan a, tunah hian mi 1000 chuangin Internet Connect theihna an nei mek a ni. Thil danglam tak, mak leh changkang bawk si a nih avangin khawvel hmun danga thalai ten an buaipui aia nasa mahin kan thalai ten an buaipui ve ta. Mizo te hi thil thar lâwm tak kan nih avangin kan neih (economy) in a tlin bakin mi thenkhatin an buaipui ta. Atchilh (addict) hial pawh sawi tur kan awm ta a ni.

Radio-in mi maktaduai 50 thlenna turin kum 50 a duh laiin, TV chuan kum 20 a duh a, Internet chuan kum 5 chauh a mamawh. Radio leh TV chu Passive Media a ni a, kan en thei a, kan hre thei. Internet chu Inter-Active Media a ni a, kan en theiin kan hre thei a, kan tel ve thei. Chuvang chuan mihring nun a luhchhuah thûk bik em em a ni.

Internet hi International Boundary nei lo, tuma control theih loh khawp a huapzau a nih avangin do aiin a hmangtute nun buatsaih hi a pawimawh zawk em em a ni. Kum 1996 - 97 vel a servey neihah chuan Internet a sumdawnna hlawk ber pakhat chu Mipat hmeichhiatna lam thil zawrhna a ni. Website-ah hian zahmawh lam (Pornography) 72000 pho lang reng leh nitin a lang chang tak sex hmanna 39 vel a thar lo lang zel ang a ni. (Telegraph, Know How Mon. 2nd March. 2000). Mi thenkhat sawi dan chuan Aizawl a Internet hmang thin za sawmriat (80%) te hi chu Adult wedsite-a sex lam thil en thin an ni. Heng bakah hian Setanic wedsite leh thil dang, nun khawih pawi thei tuipui engemawzat an awm nia sawi a ni bawk.

Internet hi mi thenkhatin an hman tangkai hle laiin thalai tam zawk (a hmang thin) te hi chuan an mit leh beng châkna tihtlai nan an hmang ber a, thiltha leh thalo an thliar hrang lêm lo niin a lang. Thil changkang leh mawi, nuam tak tak hmangin an nun an chawm a, chu chuan mahni invawn thianghlimna leh midang mamawhna a tlak chham tir a, tihdan phung pangngai an ning a, Kohhran an ngainat loh phah dawn niin a lang. Beng za, zirtirtute ngaisang lo thu tak lam a beng chhu ngawng, thawnthu lam pana pêng Bible-in a tihte nun kha Internet atchilh tawhte nun nen hian a in unau ta hle a ni.

Khawvel ram changkangah pawh Internet hian an lo buaipui ve tho mai. Hman deuh lawk khan US a naupang kum 12 mi lek chuan an Inhnuaiah Atom bomb a lo siam riap mai (BBC). Hmanni lawk khan Scotland khawpui Glasgow a zirlai naupangin Computer atanga naupang zahmawh ngialngan lantirna milem 1000 chuang zet a chhutchhuah atangin a thuntu Patrick Golding chu man a ni. A computer-ah naupang tiha mawilo tak tak ti lai lem 1100 chuang Police ten an hmuchhuak (BBC).
3. THALAITE LEH CHAT : Chat technology hi lian tak tak pathum hman mek a ni a, chungte chu :- HTML Chat (Internet browser hmanga inbiakna) Javachat (hei hi a thar ber a ni) leh Internet Relay Chat (IRC) te hi a ni a. Mizoram a kan hman ber chu IRC hi a ni. Channel sang chuang fe a awm a, chung zingah chuan ‘Aizawl chat’ chu kan thalai tam takte atchilh chu a ni. Thuziak chhut (type) hming lem (Nickname) an invuah deuh vek a.Mizo hming hmuh tur a tam lo hle. Eg.Baby-Doll, Zorock, MZ-01, Boot-uiha, Lalsetana, Full Vacancy, Mihurpa, Nuthlawi Virgin, Pathlawi Virgin, Sex lips, Misualpa, Virgin Angel, Zuhehpa etc. Tawngkam hman bik an neih avangin a ti thang ve tan lo chuan an tawngkam hman hriat a harsa hle. Entirnan ; nui, -omakti, rui, aka-also known as, asl-age, sex, location syl-see you later, gtg-get to go, K or kk, Okay, Ty-Thank you.
Hming thupa inbia an nih avangin tleirawl tê tê te pawhin hmaichhan a an sawi ngam loh tawngkam tlahawlh leh bawlhhlawh deuh pawh an hmang ngam zel a, an va biaka te lakah an ngampa sark vek a ni. Tun hma lawk a tap chhak zawlah ngam leh ngam lova thianghlim taka hmangaih biahthu inhlan thinte tan chuan tunlai thalai ten Computer chat hmanga mi pakhat in mi pathum pali a ruala an date thinte hi chu mak tih loh rual a ni ta lo. Chat hmanga thuril ver pawh an lo inhrilh tawn tawh avang khan a taka an inhmuh hunah pawh an zah tawh lova, dai loh tur ram an dai phah fo reng a ni. Tin, sakhmel intawn hma inkawmna a nih avangin Chat hmanga inbumna hi a thleng fo tawh a ni. Tar upa tawh tan pawh kum 18 anga inchhalin tleirawl pawh an bum theih anih chu! Hetiang anga inbumna hi a thleng fo tawh a ni.
Tunlai thalai, a bikin tleirawlte’n an hlauh ber nia ka hriat chu ‘I thing’ tih hi a ni. Chuvang chuan Computer thiamlo, Cyber Cafe-a kal ngai lo, Chatting pawh thiamlo leh an tawngkam hman bik hrethiamlo nih chu hlauvin an virbuai ta chung niin a lang. I.T chuan thalai tam takte nun a hawlh buai nasa hle tihna a nih chu. Hetih lai hian thalai tam takte chuan tangkai takin heng hmanruate hi an hmang mek a, I.T in a khawih buai phak loh tam tak an awm tih erawh kan hriat hmaih loh a tha awm e.
4. THALAITE LEH TELEVISION : Tunlai hian khawlai-ah ( a bikin khawpuiah) i lên chuan i hmuh hmaih huahlo tur chu thalai, mipa sam mak pui pui, incheina maksak tak tak, hmeichhia kekawr tlawn tâwt tak leh mawngkaw kehkak lang lek lek khawp a kawng fual ha, lâilang khawp a kawr chhing ha, bengbeh fual tak tak beh i hmuh hmaih hauh lovang. Hetiang ang incheina hi engtia ngaih tur nge ni ang? Tin, engvanga ching nge an nih? tih chhanna erawh chu inzawh tam a ngai lo. T.V (MTV) in min peh a nih hi.
Mizoram-ah T.V hi kum 1982 vel atang khan kan nei ve tan a. 1990 kum tâwp lam atangin Cable T.V kan en ve thei ta bawk. Tunah hian Channel 25 vel duhthlan theihin kan thlunzawm mek a ni. Heng bakah hian Video Cassette (VCD) a tam chak hle bawk a ni. T.V in Mizote nun a nghawng dan hi tam tak kan sawi hman lovang a. Entirnan :-
Santa Barbara - Uire-na hluar.
The Craft - Setana biak.
M.T.V - Inchei dan danglam.
Movies - Nula tlangval inngaihzawn dan.
Wrestling/ Cartoon - Naupang infiam dan etc.
Tunlai tleirawlte’n T.V an en tam ber channel chu MTV a ni a, VCD Library nghaktute’n an hlawkpui ber chu ‘Sex film’ a ni. MTV hi 1stAug.1981 atanga tihchhuah tan a ni a, chuta chhuak thin Music Video 200 zet, Journal of the America Medical Association te’n an zirchianna a an hmuhchhuah chu 57% - tharum thawhna, 73 - mipat hmeichhiatna lama mi chawk tho thei chi a ni a, tharum thawhna lam hawi 57% zir bingnaah 81% chu Sexual Violence a ni. Tin, Rock Star tam takte hi Setana pawla phusa takte an nihlawm a, an hla thu leh Music te pawh a Setanic hle bawk.
Cleveland (USA) a tleirawl 326 zingah MTV channel en thinte chu kum laihâwl an nih laiin inngaih an hrehloh phah tih hmuhchhuah a ni (Telegraph 2002). North Coralina (USA) a Junior High School zirlai 391 T.V a inngaihna lam en thinte’n inngaih an chingzui nghal. Kum 1982 - ah Carder leh Bolz ten tleirawl 75 te chanchin an zirnaah a zatve te chuan sâwn an pai a, a pai ve lo te aiin Soap Apera (e.g Bay Watch etc.) an en tam zawk. National Servey of Children USA te chhui dan chuan rawlthar T.V en thang ten inngaih an ching a, mahni a T.V en thang ten chhungte nena en thinte aiin a let 3-6 zetin inngaih an hrat zawk (Paterson Kahn 1984). Kan ram zimte a thalaite hi eng ang tak ni ve maw? Tunlai naupang Catoon a châwm len, Pathian aia Popeye chak zawkin an ring ang tih hlauhawm khawp a T.V en tam leh MTV-in a awm tlei thalai ten kan ram leh Kohhran min hruai hunah hian engnge kan an zel ang le?
5. Pathian thu atanga Information Technology thlirna : Information Technology hi a thlirtu a zirin kan hmuh dan a inanglo thei. Thenkhatin suala min hruai luttu thil hlauhawm leh sakawlh ang hiala an hmuh laiin mi thenkhat tan chuan a lova awm theih tawh loh khawpa tangkai leh Pathian ropuizia hriattirtu hmanraw tangkai takah an hmang lawi si a ni. Pathian thu atangin engtia lo dawnsawn tur nge tih tawitein i lo sawi dawn teh ang.
1) Thil lo awm tur Bible-in a sawi lâwk a ni : I.T hi mihring thiltih theizia leh a hriatna lo pun nasat tawhzia lantirtu a ni takzet tawh a ni. Hei hi Bible-in min lo hrilh lawk vek a ni. Thil mak a ni lo.
2) Pathian hmarua a ni : Inhriat pawhna (Information) hi Pathian thuin a nemnghet. Pathian chuan mihringte hnena inhriattir nan - Bible, Vantirhkoh, Zawlnei, Khawvela a thil siamte a hmang thin. Pathian inhriattirna hmanraw ropui ber chu Fapa Isua Krista a ni. Information hi a to bul takah pawh Pathian thu leh a chet dan a inkalh lo tiin a sawi theih a ni.
3) Pathian ram zau nan a pawimawh : Pathian thu hi hrittir a nih loh chuan miten an hre thei lo. Tunlai Khawvel buai tawh tak karah hian a taka ringtute kan thlen theih lohna ram thimah pawh, ramri nei ve lo I.T hmangin Pathian hmangaihna thu hi kan hriattir thei a ni.
4) Inpumkhatna hmanrua a ni : Pathian thu chuan mi zawng zawng hi bul thuhmun leh unau kan nih avangin inpumkhata awm turin min duh a ni. Tunlai tawng lar tak “Global Village” hi I.T hmasawnnain min pek a ni. I.T hi kan hman tangkai thiam chuan khawvel min ti pumkhattu a ni thei.
5) Pathian thu chuan hriattirna dik a phût : Hei hi a pawimawh lai tak chu a ni. I.T hrim hrim hi sual a ni hauh lo, hmanraw tangkai tak a ni thei. Amaherawh chu a thuntu leh a lo dawngsawngtute’n hriattirna (Information) tha leh dik kan inhlanchhawn loh chuan a hlauhawm thei rêng a ni. Kan do avanga rêm tur a ni si lo, thalaite nun na taka nuai mektu hi hmang dik tura kan zirtir a pawimawh a ni. Isua lo pian laia Pathian I.T (Arsi) pawh kha mifingte’n an hman sual avangin Jerusalem leh a chhehvelin an tawrh phah a nih kha. Pathian hriattirna reng reng dawt leh thu belhchian dawllo a awm ngai si lova.
6. Engtinnge ni zel ang ? :
I.T. hian hma a sawn zel dawn : Tuna mi aia tha chang-kang leh awlsam zawk hian thil a la rawn thleng dawn a ni. Entirnan :
Wed Camera : Chat laia a betu leh a biakate inhmuh tawn theih (Aizawl-ah pawh an hmang tan tawh).
Virtual Reality : A tak ram thleng ang chiaha in-khelhna leh inbiakna.
D.H.T. (Direct to Home T.V.) : Ni 12thJan.2001 khan Central sorkarin tihchhuah phalna a pe fel. A hlawhtlin theih chuan chawei thleng tiat lek, Satellite disc hmangin Cable ngai lovin mahni inchhungah T.V channel 200 chuang kan dawng thei ang. D.H.T hi Digital-a thawn a nih avangin T.V channel bakah duh thlan tur tam tak a awm a rinawm. Europe, USA, Australia, Japan, Taiwan, Singapore-ah a lar tawh hle ( Keini ram zimte ah pawh hmuh tur a awm tawh).
Tin, Cable T.V leh Internet hi a la kal kawp ngei dawn a, a huphurhawm hle bawk.
Hacking : Computer pakhat atanga midang Computer va chawhbuai leh va tihchhiat hi a ni. e.g. Virus thun, credit card inhman ruk sak.

7. Rawngbawltuten kan hriattur : Information Technology chanchin leh kan thalai ten an buaipui dan chanchinte kan sawi ta a. Kohhrana Rawngbawltu, Pastor, Upa, Evangilist, Speaker etc. tena kan hriattur pawimawh nia lang tawi tê han tarlang leh ila :
1) Ram changkang zawkte chu Agriculture Society atangin Industrial Society-ah an lut a, Industrial Society-ah kum zabi hnih zet an awm hnu-ah Information Society-ah an lut a. Keini chu Agriculture Society atangin Information Society ah kan zuang lut dawrh mai a ni hi. Kan bawhkân hnem lutuk hi kan ngaihtuahawmna lai tak a ni.
I.T hian Mizo Society hi a pawt fân vak ang a, chu chuan ‘Inthliarna’, ‘nei’ leh ‘neilo’ inkar tizauvin Kohhran leh khawtlang inpumkhatna a tichhe mai ang tih a hlauhawm ta. I ngaihtuah zui ang u.
2) Kohhrana rawngbawltuten, I.T. Khawvela chêng thalaite nun khawih zawnga rawngbawl thei turin kan inbuatsaih a tul. Kum 10 kal taa thalai kan kahthluk theihna silai khan tunlai thalaite hi kan kap tlu zo tawh lo mai thei. Kan silaimu Pathian thutak (Kraws thu) hmang tho siin kan silai erawh kan tuaihnum a ngai tawh niin a lang.
3) I.T. hmasawnnain thalai tam takte beng chu thutak lamah chhungawngin thawnthu lam panin a pên tir mek a. Hengho hi dawh thei taka zirtira an thiam loh hriattir a, zilh a, fuih turin rawngbawltute hi kan pawimawh a ni. Chuvang chuan engkimah fimkhur ila, hrehawm tuar inhuamin, kan rawngbawlna hlen turin i thawk ang u.

1 comment: